Op woensdag 10 juni kwamen circa 14 mediators van de Stichting Mediation in Milieu en Ruimtelijke Ordening (SMRO) – online - bijeen voor een buitengewoon interessante kennismiddag over Klimaat, Natuur en de Mediator. Met als uitdaging om te leren om samen te leven met de natuur. De mens niet meer als overwinnaar op de natuur met alle nadelen (denk aan Covid-19, bosbranden Australië, overstromingen etc.) maar met een groeiende bewustwording van de verhouding tussen de mens en de natuur. Durven we dat aan?
Mediators op zoek naar de belangen van beide partijen kunnen helpen zoeken naar nieuwe oplossingsrichtingen. De kennisbijeenkomst was georganiseerd op initiatief van Rembrandt Zegers (Natuur Centraal en als lid van SMRO ook verkenner en ontwikkelaar van Natuur en Klimaat inclusieve mediation). Het doel van de bijeenkomst was samen te verkennen:
- wat de rol van een mediator / procesbegeleider (SMRO) kan zijn binnen de thema’s Klimaat en Natuur?
- wat acteren binnen deze thema’s betekent voor de werkwijze / tools van een mediator / procesbegeleider (SMRO)?
- welke kansen we in de leefomgeving zien voor SMRO mediators en -procesbegeleiders.
- welke concrete (vervolg)stappen we dan zouden kunnen zetten.
In dit bericht gaan we in op de bijeenkomst, de belangrijkste inzichten en enkele acties voor opvolging.
De bijeenkomst
Na een inspirerende toelichting van Rembrandt, waarin hij drie voorbeelden uit de praktijk belichtte en een eerste bespiegeling hoe je daar als mediator in zou kunnen acteren, werd de groep in drie subgroepen verdeeld. Elke subgroep ging aan de slag met een voorbeeldcasus (zie hieronder) aan de hand van twee vragen: hoe zou je als mediator hierin een rol kunnen spelen en heb je daar dan aanvullende expertise/werkvormen nodig? Daarna werden inzichten plenair gedeeld en bespraken we gezamenlijk welke kansen we in de leefomgeving zien en welke concrete (vervolg)stappen we zouden kunnen zetten.
Drie voorbeelden uit de praktijk
Hoe zich nieuwe kaders en manieren van omgaan met de natuur (incl. klimaat) aan het aftekenen zijn.
- Urgenda >> begon met een rechtzaak tegen de Staat der Nederlanden. De doelstelling voor de staat om de CO2 uitstoot in 2020 met 25% te hebben verminderd ten opzichte van 1990 komt uit documenten die voortvloeien uit de Conference of the Parties van de United Nations Framework Convention of Climate Change (UNFCCC). Verder werd de voornaamste grond gevormd door her recht op leven en het recht op een privéleven/gezinsleven zoals vastgelegd in respectievelijk artikel 2 en 8 van het Europees verdrag voor de rechten van de Mens.
Hoe had inzet van de mediator een verschil kunnen maken in het proces. Wanneer had een bijdrage van de mediator een andere uitslag kunnen geven? Kan de mediator nu nog verschil maken in het proces? Of is de juridisering zover doorgewerkt dat handhaving het enige middel nog is? Wat bereiken we daarmee met elkaar?
- Lake Erie >> Ecosysteem met juridische status als persoon, Er zijn wereldwijd een 10 à 20 gevallen waarin een ecosysteem rechten van een persoon heeft gekregen. Lake Erie is door burgers aangedragen als zo’n rechtspersoon. Het initiatief kwam van een coalitie van burgers die in het geweer kwamen toen de waterkwaliteit zo slecht geworden was dat het nergens meer voor gebruikt kon worden. Bij zo’n rechtspersoon hoort een publiekrechtelijk bestuursorgaan. In dit geval werd het voorstel op het laatste moment overruled door een hogere rechter op het niveau van de Staat waar Lake Erie onder valt, met duidelijke aanwijzingen dat het bedrijfsleven heeft gelobbyd. Vanuit het perspectief van mediation is het interessant om te zien hoe belangen vertegenwoordigd waren. Maar wat er vooral te leren valt uit dergelijke casus is de manier waarop de natuur vertegenwoordigd kan worden. Wat betekent het als bijvoorbeeld de Waddenzee een dergelijke status krijgt. Stel je voor dat in het gesprek waarin de belangen van verschillende partijen worden afgewogen ook de Waddenzee een stem krijgt.
- Wolven >> Bemiddeling tussen soorten en mensen
Wolf, Roeken, Ganzen. Het onderzoek naar de interactie tussen soorten ligt mede ten grondslag aan een toenemende belangstelling en beweging om op basis van die interactie te kijken naar andere manieren van ‘wildlife management’. Manieren die meer gebruik maken van wat dieren van nature doen (op basis van hun intelligentie) en kunnen leren. Beren in Noord Amerika leren om uit de buurt van mensen te blijven (dat is ook hun eerste interesse). In Canada hebben boeren ontdekt dat wolven het helemaal niet op schapen hebben gemunt. In hun eigen ecosysteem is er genoeg eten, mits het een zekere omvang heeft. Je kunt ganzen ‘leren’ niet in de buurt van vliegtuigen te foerageren. Je ziet het ook in de eikenprocessierups case dat ecosystemen opwaarderen beter helpt dan chemische bestrijdingsmiddelen, in gezonde ecosystemen worden plagen direct ‘gecorrigeerd’ door andere soorten.
Rol van de mediator?
Bij alle drie de voorbeelden vinden de deelnemers dat je hier als (een soort van) mediator iets zou kunnen betekenen, dat zou ook kunnen in de vorm van beleidsbemiddeling of mutual gains approach (MGA). Begin met inventariseren van stakeholders.
Belangen
Cruciaal is dat het overal over belangen gaat. Welke belangen spelen er? Welke zijn verenigbaar? Hoe kom je erachter welke belangen klimaat en natuur hebben? Ben je bereid naar elkaars belangen te luisteren? Dat is bij uitstek een onderwerp waar mediators verder mee kunnen helpen. Alleen hoe doe je dat in bovenstaande voorbeelden?
Taal en zintuigen
Als het om (niet menselijke) dieren en de natuur gaat, worden we uitgedaagd om niet alleen naar en via taal te luisteren en weten, maar ook via onze zintuigen. Welke kennis hebben we over een vraagstuk? Vanuit welke perspectieven is die kennis beschikbaar? Maar ook: wat weten we (nog) niet en welke informatie halen we uit onze zintuigen, en dat wat het natuurlijke systeem ons laat zien? Ook kwam de vraag op hoe je dat dan doet, een gesprek aangaan met een soort die onze taal niet spreekt? We praten over wolven, niet met ze. Wat is nodig om ook vanuit het perspectief van de soort te denken en naar oplossingen te zoeken? Zintuigen gebruiken en klimaat en natuur een stem geven is een wezenlijk maar nog grotendeels onontgonnen gebied in ons werk en hoe wij te werk gaan. Tegelijk weten we dat in onze werkwijzen (o.a.) het herkennen van belangen en verstandig omgaan met emoties en gevoel zo wezenlijk is.
Eigen stem?
Daarbij speelt ook de discussie over de rechtspersoon. Een rechtspersoon heeft in beginsel nog steeds als consequentie dat er mensen moeten zijn die verwoorden en vertalen; het feit dat het voor Lake Erie gelukt is om het meer als rechtspersoon aan te merken, maakt het makkelijker om een directe link tot stand te brengen tussen water en de rechten ‘van het water’. Of kun je de natuur echt een eigen stem geven, bijvoorbeeld door een meer systemische aanpak waarbij je de wolf, Lake Erie of de CO2-problematiek een eigen stoel geeft aan de mediationtafel? En zou het dan al voldoende zijn om alleen al een stoel neer te zetten voor de wolf, het meer of het klimaat? Of moeten die stoelen ook letterlijk bemenst zijn om een stem te laten horen? Wat doet (figuurlijke) aanwezigheid met de andere stemmen aan tafel? Een stem met belangen waar niet aan voorbij mag en kan worden gegaan. Het zijn interessante reflecties. Hier zie je al dat taal iets doet met het geheel: het voorbeeld van Lake Erie laat zien dat er een heel andere lading ontstaat, als je een meer omdoopt tot ‘waterlichaam;’ in plaats van ’watersysteem’. Overigens is het interessant om te bemerken dat mensen de neiging hebben om te denken dat dieren en de natuur er voor de mensen zijn en niet voor zichzelf.
Werkvormen
Als specifieke werkvormen werden genoemd: Mutual gains, joint fact finding, beleidsbemiddeling, transformatiebemiddeling, groepsmediation en systemisch werken.
Hoe zien we deze ontwikkeling terug in de praktijk van vandaag?
Ontwikkelingen of gesprekken in de maatschappij die werden gesignaleerd:
• Het gaat niet vanzelf, er is een externe aanjager nodig om mediation als mogelijke conflictoplossing in gang te zetten, bv politieke druk, groei van bewustwording. Daarvoor is nodig om besef te laten landen dat het juridische toernooimodel meestal leidt tot een winnaar en een verliezer, en niet tot een win-win situatie.
• Onze huidige wetten hebben een historie om de rechten van dieren en de natuur minder belangrijk te vinden, dan die van mensen. Daar komen de laatste jaren wel verder verschuivingen in en ook worden de huidige wetten op nieuwe manieren toegepast om beter (soms indirect) aan de rechten van de natuur tegemoet te komen.
• Hoe zorg je dat alle stemmen gehoord kunnen worden om te voorkomen dat sommige ondergronds gaan en steeds weer terugkomen omdat ze niet gehoord worden?
Waar zien we een behoefte?
Hoe zorgen we voor representatie (stem) van de natuur?
• Mediation met een andere blik, bij partijen die wel met elkaar in gesprek (willen) zijn, denk aan Staatsbosbeheer en boeren, maar ook aan een gesprek tussen stadsbewoners en boeren >> hoe krijg je de extremen bij elkaar?
• Wolven op de Veluwe, in Gelderland en Brabant en schapen - zet ‘de wolf’ en ‘het schaap’ op een stoel aan tafel om hen een stem te geven
• Energietransitie (windmolens, zonnepanelen, waterstof, transitie naar aardgasvrij) en de visie vanuit de stad, de boeren, de natuur
• Ontstaat er door corona meer behoefte aan groene en stille plekken, staat men nu meer open voor natuur inclusieve mediation? Leidt dat tot andere concepten waarbij het zintuiglijke dichterbij komt?
Wie willen we hiermee ondersteunen?
Waar zou het mogelijk zijn om met (welke) partijen verder te ontwikkelen?
• overheden, bedrijven, bureaus >>ga eens met je scherpste tegenstanders aan tafel zetten en zet een herkenbaar symbool voor het probleem aan >> bron van nieuwe ideeën
• vanuit SMRO een gesprek aangaan met bv BZK over de pilots aardgasvrije wijken; wat opvalt in verschillende pilots is dat het zo lastig is om burgers goed betrokken te houden; daarnaast moet elke pilot lukken, terwijl je ook met innovatie bezig bent. Mogen pilots ook mislukken? Je hebt iedereen nodig, dus hoe hou je burgers aangehaakt en wat kan onze toegevoegde waarde zijn hierbij?
• overheden proberen altijd te voorkomen dat er een conflict ontstaat en denken daar te komen bv door goede voorlichting te geven; conflicten ontstaan vanuit betrokkenheid, wij kunnen helpen met onze werkvormen om constructief om te gaan met het conflict
• dieren, de natuur zelf?
Benoemde acties
¨ vanuit SMRO willen we graag in gesprek met een overheden, koepels en bedrijven, om te praten over hoe we als SMRO een rol zouden kunnen spelen
¨ we kijken of we de week van de mediation (thema overheid) in oktober 2020 kunnen benutten om meer bekendheid aan natuur inclusieve mediation te geven
¨ we gaan een pilot opzetten en uitvoeren voor een groot bedrijf of een ministerie om samen te leren
Tot slot
Het onderwerp heeft ons meegenomen naar het bewust worden van het feit dat we mogelijk beland zijn in de status van “natuurvervreemding” en dat we met elkaar naar de stappen erkenning en verantwoordelijkheid nemen mogen gaan. Dat we nadenken hoe we binnen participatie “de natuur” als actor oppakken.
Vanuit onze rol als mediator lijken we tools in handen te hebben die “de niet menselijke andere en de natuur” een stem kunnen geven. We hebben die mogelijkheden verkend aan de hand van enkele vragen.
Reacties welkom, richt deze dan aan Rembrandt Zegers of Carleen Mesters
Comments